RBI’s new rules आपल्या दैनंदिन व्यवहारात अनेकदा फाटलेले, खराब झालेले किंवा मळलेले नोट हाताळावे लागतात. विशेषतः ५०, १००, २०० आणि ५०० रुपयांच्या नोटांच्या बाबतीत ही समस्या अधिक गंभीर असते. मात्र आता भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) याबाबत नवीन मार्गदर्शक तत्त्वे जाहीर केली आहेत, ज्यामुळे नागरिकांना मोठा दिलासा मिळणार आहे.
खराब नोटांसाठी नवीन नियमावली
RBI च्या नव्या नियमांनुसार, देशभरातील कोणत्याही बँकेत किंवा RBI च्या कार्यालयात जाऊन खराब झालेले नोट बदलून घेता येतील. महत्त्वाची बाब म्हणजे यासाठी त्या बँकेत खाते असण्याची आवश्यकता नाही. कोणतीही बँक या सेवेसाठी नकार देऊ शकत नाही, कारण RBI ने हे सर्व बँकांवर बंधनकारक केले आहे.
नोट बदलून घेण्याचे निकष
नोटांच्या स्थितीनुसार त्यांचे मूल्य ठरवले जाते:
१. संपूर्ण मूल्य कधी मिळेल?
- नोट किरकोळ फाटलेला असल्यास
- नोटांचा मोठा भाग सुस्थितीत असल्यास
- नोट केवळ मळलेला असल्यास
२. अर्धे मूल्य कधी मिळेल?
- नोट जास्त प्रमाणात खराब झाला असल्यास
- नोटाचा महत्त्वाचा भाग नष्ट झाला असल्यास
- नोट दोन किंवा अधिक तुकड्यांमध्ये विभागला असल्यास
३. मूल्य मिळणार नाही अशी परिस्थिती
- नोट ओळखता येणार नाही इतका खराब झाला असल्यास
- नोटाचा बहुतांश भाग नष्ट झाला असल्यास
विशेष नियम – ५०० रुपयांच्या नोटांसाठी
५०० रुपयांच्या नोटांसाठी विशेष मापदंड आहेत:
- नोटाची मूळ लांबी: १५ सेंटीमीटर
- नोटाची मूळ रुंदी: ६.६ सेंटीमीटर
- एकूण क्षेत्रफळ: ९९ चौरस सेंटीमीटर
यावर आधारित पैसे परत मिळण्याचे निकष:
- ८० चौरस सेंटीमीटरपर्यंत सुस्थितीत असलेल्या नोटासाठी संपूर्ण मूल्य
- ४० ते ८० चौरस सेंटीमीटर दरम्यान असलेल्या नोटासाठी अर्धे मूल्य
- ४० चौरस सेंटीमीटरपेक्षा कमी क्षेत्रफळ असलेल्या नोटासाठी कोणतेही मूल्य मिळणार नाही
५० रुपयांपेक्षा कमी मूल्याच्या नोटांसाठी वेगळे नियम
लहान मूल्याच्या नोटांसाठी साधे निकष लावले जातात:
- नोट ५०% पर्यंत खराब असल्यास पूर्ण मूल्य
- ५०% पेक्षा जास्त खराब असल्यास कोणतेही मूल्य मिळणार नाही
नोट बदलण्याची प्रक्रिया
१. प्रथम पायरी
Also Read:
शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात या तारखेला जमा होणार 2000 हजार रुपये PM Kisan Yojana’s 19th Installment
- जवळच्या कोणत्याही बँक शाखेत जा
- खराब नोट काउंटरवर दाखवा
- बँक कर्मचारी नोटाची तपासणी करतील
२. दुसरी पायरी
- नोटाच्या स्थितीचे मूल्यमापन केले जाईल
- निकषांनुसार मूल्य निश्चित केले जाईल
३. अंतिम पायरी
- योग्य त्या मूल्याचे नवीन नोट दिले जातील
- कोणताही फॉर्म भरण्याची आवश्यकता नाही
महत्त्वाच्या सूचना
Also Read:
मुख्यमंत्री वयोश्री योजनेअंतर्गत ज्येष्ठ नागरिकांना मिळणार 3000 हजार रुपये Vayoshree Yojana
१. सर्व बँकांसाठी बंधनकारक
- प्रत्येक बँकेला ही सेवा द्यावीच लागेल
- सेवा नाकारल्यास तक्रार करता येईल
२. खाते आवश्यक नाही
- कोणत्याही बँकेत जाऊन नोट बदलता येतील
- ओळखपत्र दाखवण्याची गरज नाही
३. कार्यालयीन वेळेत सेवा
- सर्व कार्यालयीन दिवशी ही सेवा उपलब्ध
- बँकेच्या वेळेत कधीही जाता येईल
४. मोफत सेवा
- या सेवेसाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही
- सर्व नागरिकांसाठी मोफत सेवा
RBI च्या या नव्या मार्गदर्शक तत्त्वांमुळे सर्वसामान्य नागरिकांना मोठा दिलासा मिळाला आहे. खराब झालेल्या नोटांबद्दल आता काळजी करण्याची गरज नाही. मात्र नोटांची काळजी घेणे हे प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य आहे. नोट स्वच्छ ठेवणे, त्यांना घडी न घालणे आणि पाण्यापासून दूर ठेवणे या सवयी आत्मसात केल्यास नोट खराब होण्याचे प्रमाण कमी होईल. तरीही एखादा नोट खराब झाल्यास आता सहज बदलून घेता येईल
