RBI’s big update भारतीय अर्थव्यवस्थेत चलनी नोटांचा प्रवास अत्यंत रंजक आणि गुंतागुंतीचा राहिला आहे. अलीकडेच सोशल मीडियावर ५००० रुपयांच्या नवीन नोटा येणार असल्याची चर्चा रंगली होती. मात्र, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाचे (आरबीआय) गव्हर्नर शक्तीकांत दास यांनी या अफवांना पूर्णविराम दिला आहे. त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, ५००० रुपयांची नवीन नोट आणण्याचा कोणताही विचार नाही आणि सध्याची चलन व्यवस्था देशाच्या आर्थिक गरजा भागवण्यास पुरेशी आहे.
देशाच्या चलन व्यवस्थेत वेळोवेळी महत्त्वपूर्ण बदल झाले आहेत. स्वातंत्र्यानंतरच्या काळात भारतात ५०००, १०००० रुपयांच्या नोटा प्रचलित होत्या. १९५४ मध्ये १००० रुपयांच्या नोटांची भर पडली. मात्र १९७८ मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान मोरारजी देसाई यांनी एक धाडसी निर्णय घेतला. भ्रष्टाचार आणि काळ्या पैशाविरुद्धच्या लढाईत त्यांनी १०००, ५००० आणि १०००० रुपयांच्या नोटा रद्द केल्या. हा निर्णय ऑल इंडिया रेडिओवरून जाहीर करण्यात आला होता.
चलनी नोटांच्या इतिहासात १९३८ मधील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. या वर्षी आरबीआयने १०००० रुपयांची नोट छापली. मात्र १९४६ मध्ये या नोटा बंद करण्यात आल्या. त्यानंतर १९५४ मध्ये पुन्हा १०००० रुपयांची नोट चलनात आणली गेली. परंतु १९७८ मध्ये या मोठ्या किमतीच्या नोटांचे युग संपुष्टात आले.
Also Read:
मुख्यमंत्री वयोश्री योजनेअंतर्गत ज्येष्ठ नागरिकांना मिळणार 3000 हजार रुपये Vayoshree Yojana
नोटाबंदीच्या इतिहासात १९४६ हे वर्ष महत्त्वाचे मानले जाते. या वर्षी ५००, १००० आणि १०००० रुपयांच्या नोटा एकाच वेळी चलनातून बाद करण्यात आल्या. त्यानंतर १९५४ मध्ये १०००, ५००० आणि १०००० रुपयांच्या नोटा पुन्हा चलनात आल्या. परंतु १९७८ मध्ये या सर्व मोठ्या किमतीच्या नोटा बंद करण्यात आल्या.
आधुनिक काळातील सर्वात मोठी नोटाबंदी ८ नोव्हेंबर २०१६ रोजी झाली. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी रात्री ८ वाजता केलेल्या राष्ट्रीय संबोधनात ५०० आणि १००० रुपयांच्या नोटा रद्द करण्याची घोषणा केली. मध्यरात्रीपासून या नोटा वैध ठरणार नसल्याचे जाहीर केले गेले. त्यानंतर नव्या ५०० रुपयांच्या नोटांसोबतच २००० रुपयांची नवी नोट चलनात आणली गेली.
२००० रुपयांची नोट हा एक महत्त्वाचा बदल होता. मात्र आता या नोटांचेही युग संपुष्टात येत आहे. आरबीआयने २००० रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकण्याचा निर्णय घेतला आहे. सध्या भारतीय अर्थव्यवस्थेत ५०० रुपयांची नोट सर्वात मोठी असून, त्याखालील २००, १००, ५० आणि १० रुपयांच्या नोटा प्रचलित आहेत.
या पार्श्वभूमीवर ५००० रुपयांच्या नव्या नोटेची अफवा पसरली होती. मात्र आरबीआय गव्हर्नर शक्तीकांत दास यांनी स्पष्ट केले की, सध्याची चलन व्यवस्था देशाच्या आर्थिक गरजा भागवण्यास सक्षम आहे. मोठ्या किमतीच्या नोटा आणण्याची गरज नाही. त्यामुळे ५००० रुपयांची नोट येणार असल्याच्या अफवांना पूर्णविराम मिळाला आहे.
भारतीय चलन व्यवस्थेचा इतिहास दाखवतो की, मोठ्या किमतीच्या नोटा काळ्या पैशाच्या साठवणुकीस कारणीभूत ठरू शकतात. त्यामुळेच वेळोवेळी अशा नोटा चलनातून काढण्यात आल्या आहेत. डिजिटल पेमेंट्सचा वाढता वापर लक्षात घेता, मोठ्या रकमेच्या व्यवहारांसाठी रोख रकमेऐवजी डिजिटल माध्यमांचा वापर वाढत आहे. त्यामुळे मोठ्या किमतीच्या नोटांची गरज कमी होत चालली आहे.
सध्याच्या परिस्थितीत ५००० रुपयांची नोट आणण्याचा निर्णय योग्य ठरणार नाही, असे आरबीआयचे मत आहे. सामान्य नागरिकांच्या दैनंदिन व्यवहारांसाठी सध्याची चलन व्यवस्था पुरेशी आहे. त्यामुळे नवीन मोठ्या किमतीच्या नोटा आणण्याऐवजी सध्याच्या व्यवस्थेचे बळकटीकरण करण्यावर भर दिला जात आहे.
थोडक्यात, भारतीय चलन व्यवस्थेचा इतिहास आणि सध्याची परिस्थिती पाहता, ५००० रुपयांची नवी नोट येणार नाही हे स्पष्ट झाले आहे. आरबीआयने या अफवांचे निरसन केले असून, सध्याची चलन व्यवस्था कायम राहणार आहे. डिजिटल अर्थव्यवस्थेकडे वाटचाल करत असताना, रोख व्यवहारांचे प्रमाण कमी होत असल्याने मोठ्या किमतीच्या नोटांची गरज भासणार नाही, असा विश्वास व्यक्त केला जात आहे.