Senior citizens facilities जेव्हा व्यक्ती ज्येष्ठ नागरिक होते, तेव्हा त्यांच्या जीवनातील आव्हाने वाढत जातात. वाढती वैद्यकीय खर्च, कमी होत जाणारी उत्पन्नाची साधने आणि अनेकदा एकटेपणाशी सामना करावा लागतो. परंतु भारत सरकार आणि विविध राज्य सरकारांनी ज्येष्ठ नागरिकांच्या सन्मानपूर्ण जीवनासाठी अनेक योजना सुरू केल्या आहेत. या योजनांद्वारे त्यांच्या आर्थिक, आरोग्य आणि सामाजिक सुरक्षेची काळजी घेतली जाते.
आयुष्मान भारत: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आरोग्य सुरक्षा कवच
ज्येष्ठ नागरिकांच्या आरोग्याची काळजी घेण्यासाठी भारत सरकारने आयुष्मान भारत योजना सुरू केली आहे. या योजनेंतर्गत ७० वर्षे आणि त्याहून अधिक वयाच्या सर्व ज्येष्ठ नागरिकांना वार्षिक ५ लाख रुपयांपर्यंत मोफत वैद्यकीय सेवा दिली जाते. या योजनेचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ज्येष्ठ नागरिकांना स्वतंत्र कार्ड दिले जाते, जे त्यांना विशेष दर्जा देते.
आयुष्मान भारत योजनेची वैशिष्ट्ये:
Also Read:
या शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात 5000 हजार रुपये जमा अश्या प्रकारे तपासा याद्या farmer’s bank account
- विशेष ओळखपत्र: ज्येष्ठ नागरिकांना रुग्णालयात प्राधान्य देण्यासाठी विशेष ओळखपत्र दिले जाते.
- कौटुंबिक कवच: ही योजना कुटुंबावर आधारित असली तरी ज्येष्ठ नागरिकांसाठी अतिरिक्त टॉप-अप कव्हर उपलब्ध आहे.
- सहज प्रवेश: देशभरातील १०,००० हून अधिक रुग्णालयांमध्ये या योजनेंतर्गत उपचार घेता येतात.
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी आधार कार्ड अनिवार्य आहे. तसेच बरेच राज्य सरकार ज्येष्ठ नागरिकांसाठी मोबाइल मेडिकल युनिट आणि मोफत औषधे यासारख्या सुविधा पुरवतात. उदाहरणार्थ, दिल्ली सरकारने ‘मोहल्ला क्लिनिक’ सुरू केले आहेत, जिथे ज्येष्ठ नागरिकांना विशेष प्राधान्य दिले जाते. महाराष्ट्र सरकारच्या ‘महात्मा फुले जन आरोग्य योजने’मध्ये ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष तरतूद आहे.
डॉ. राजेश शर्मा, ज्येष्ठ आरोग्य तज्ज्ञ, सांगतात, “ज्येष्ठ नागरिकांमध्ये दीर्घकालीन आजार असण्याची शक्यता जास्त असते, त्यामुळे त्यांना निरंतर वैद्यकीय मदतीची आवश्यकता असते. आयुष्मान भारत योजना अशा परिस्थितीत आर्थिक सुरक्षा प्रदान करते.”
बँकिंग क्षेत्रात ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष सवलती
ज्येष्ठ नागरिकांच्या सोयीसाठी बँकांनी अनेक विशेष सेवा सुरू केल्या आहेत. याचा उद्देश त्यांना आर्थिक व्यवहार सुलभ करण्याचा आहे.
प्रमुख बँकिंग सुविधा:
- होम बँकिंग: घरी बसून रोख जमा किंवा काढण्याची सुविधा
- उच्च व्याजदर: मुदत ठेवी आणि बचत खात्यांवर अतिरिक्त ०.५% ते १% जादा व्याज
- प्राधान्य सेवा: बँकेत प्राधान्य कौंटर
स्टेट बँक ऑफ इंडिया, पंजाब नॅशनल बँक, बँक ऑफ बडोदा यांसारख्या सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका ज्येष्ठ नागरिकांसाठी ‘सिनिअर सिटिझन सेव्हिंग्स स्कीम’ नावाची विशेष बचत योजना चालवतात. यामध्ये नियमित बचत खात्यांपेक्षा अधिक व्याज मिळते. तसेच मुदत ठेवींवरील व्याजदरही जास्त असतात.
प्रवास सवलती: ज्येष्ठ नागरिकांचा प्रवास सुलभ करण्यासाठी
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी प्रवास करणे सोयीस्कर व्हावे यासाठी विविध प्रकारच्या सवलती देण्यात आल्या आहेत:
- रेल्वे: पुरुष ज्येष्ठ नागरिकांना रेल्वे तिकिटांवर ४०% तर महिलांना ५०% सवलत
- बस: बहुतेक राज्यांमध्ये राज्य परिवहन महामंडळाच्या बसेसमध्ये २५% ते १००% सवलत
- विमान: काही विमान कंपन्यांकडून विशेष तिकीट दर
पश्चिम रेल्वेचे माजी अधिकारी श्री. आनंद जोशी यांच्या मते, “प्रवासात ज्येष्ठ नागरिकांना होणारा त्रास लक्षात घेऊन त्यांना विशेष सवलती देण्यात आल्या आहेत. प्रवासादरम्यान त्यांचे ओळखपत्र सोबत असणे महत्त्वाचे आहे.”
महाराष्ट्र, कर्नाटक, तामिळनाडू यांसारख्या राज्यांमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांना बसमध्ये आरक्षित जागा आणि राज्य परिवहन बसेसमध्ये मोठ्या प्रमाणात सवलत दिली जाते. काही राज्यांमध्ये तर महिला ज्येष्ठ नागरिकांसाठी संपूर्ण मोफत प्रवासाची सुविधा आहे.
निवृत्तीवेतन योजना: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आर्थिक सुरक्षा
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी नियमित उत्पन्न सुनिश्चित करण्यासाठी सरकारने अनेक पेन्शन योजना सुरू केल्या आहेत:
Also Read:
सरकारी कर्मचाऱ्यांना होळीची मोठी भेट, महागाई भत्त्यात १२% वाढ Big Holi gift for government
ज्येष्ठ नागरिक बचत योजना (SCSS)
ही योजना ६० वर्षांवरील नागरिकांसाठी आहे. यामध्ये गुंतवणूक केल्यास सध्या ८.२% वार्षिक व्याज मिळते, जे त्रैमासिक पद्धतीने दिले जाते. या योजनेत कमाल १५ लाख रुपयांपर्यंत गुंतवणूक करता येते.
प्रधानमंत्री वय वंदना योजना (PMVVY)
ही योजना ६० वर्षांवरील नागरिकांना निश्चित आणि सुरक्षित मासिक उत्पन्न प्रदान करते. यामध्ये १० वर्षांसाठी एकरकमी गुंतवणूक करून नियमित पेन्शन मिळवता येते. यापोटी सध्या ७.४% वार्षिक परतावा मिळतो.
नॅशनल पेन्शन सिस्टीम (NPS)
या योजनेत ७० वर्षांपर्यंतचे नागरिक गुंतवणूक करू शकतात. यातून निवृत्तीनंतर नियमित उत्पन्न मिळवता येते. यामध्ये कर सवलतीचे फायदेही मिळतात.
दिलीप कुलकर्णी, आर्थिक सल्लागार, सांगतात, “ज्येष्ठ नागरिक बचत योजना आणि प्रधानमंत्री वय वंदना योजना या दोन्ही योजना ज्येष्ठ नागरिकांसाठी उत्तम पर्याय आहेत, कारण त्या सुरक्षित आणि निश्चित परतावा देतात. महागाईचा विचार करता, ही गुंतवणूक त्यांच्या दैनंदिन गरजा भागवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.”
कर सवलती: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आर्थिक सोयी
ज्येष्ठ नागरिकांना अनेक प्रकारच्या आयकर सवलती देण्यात आल्या आहेत:
- ६० ते ८० वर्षे वयोगटातील नागरिकांसाठी ३ लाख रुपयांपर्यंतच्या उत्पन्नावर कोणताही कर नाही.
- ८० वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी ही मर्यादा ५ लाख रुपयांपर्यंत वाढवली आहे.
- वैद्यकीय खर्च आणि आरोग्य विम्याच्या प्रीमियमवर कलम ८०डी अंतर्गत ५०,००० रुपयांपर्यंत अतिरिक्त कपात.
- गंभीर आजारांवरील खर्चासाठी कलम ८०डीडीबी अंतर्गत १ लाख रुपयांपर्यंत कपात.
तसेच, बऱ्याच राज्य सरकारांनी ज्येष्ठ नागरिकांना मालमत्ता करात सवलत दिली आहे. उदाहरणार्थ, दिल्ली सरकारने ६५ वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांना मालमत्ता करात २५% सूट दिली आहे. महाराष्ट्र, तामिळनाडू, कर्नाटक यांसारख्या राज्यांमध्ये देखील अशा सवलती आहेत.
सामाजिक सुरक्षा: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सामाजिक सहभाग
ज्येष्ठ नागरिकांच्या सामाजिक सुरक्षेसाठी अनेक कार्यक्रम राबवले जात आहेत:
- वृद्धाश्रम: गरजू ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सरकारी अनुदानित वृद्धाश्रम
- सामुदायिक केंद्रे: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष सामुदायिक केंद्रे, जिथे ते एकत्र येऊन वेळ घालवू शकतात
- हेल्पलाइन: एकटे राहणाऱ्या ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष हेल्पलाइन (१४५६७)
- मेंटेनन्स अँड वेलफेअर ऑफ पेरंट्स अँड सिनियर सिटिझन्स ॲक्ट, २००७: पालकांची काळजी घेण्याची जबाबदारी मुलांवर ठेवणारा कायदा
डॉ. सुनीता राव, समाजशास्त्रज्ञ, सांगतात, “आधुनिक काळात एकत्र कुटुंब पद्धती कमी होत चालली आहे, त्यामुळे अनेक ज्येष्ठ नागरिक एकटे राहतात. अशा परिस्थितीत सरकारी योजनांचे महत्त्व अधिक आहे. सामाजिक सुरक्षा कायदा त्यांना आर्थिक आणि भावनिक आधार देतो.”
EPFO अपडेट: ६ कोटी खातेधारकांसाठी महत्त्वाची बातमी
कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी संघटना (EPFO) ने अलीकडेच काही महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत, जे निवृत्त होणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना फायदेशीर ठरणार आहेत. या बदलांमध्ये पेन्शन व्यवस्थेत सुधारणा, ऑनलाइन सेवांचा विस्तार आणि दावा निपटारा प्रक्रियेत सुलभता यांचा समावेश आहे.
EPFO ने दावा निपटाऱ्याची मर्यादा २० दिवसांवरून १० दिवसांवर आणली आहे, ज्यामुळे निवृत्त कर्मचाऱ्यांना त्यांचे पैसे लवकर मिळतील. तसेच, ऑनलाइन दावा प्रक्रियेत सुधारणा केली आहे, ज्यामुळे भविष्य निर्वाह निधीचा दावा करणे सोपे झाले आहे.
भारत सरकार आणि राज्य सरकारांनी ज्येष्ठ नागरिकांसाठी अनेक योजना सुरू केल्या आहेत, ज्यांचा उद्देश त्यांना सन्मानपूर्ण जीवन जगण्यास मदत करणे आहे. आयुष्मान भारत योजना, कर सवलती, प्रवास सवलती, पेन्शन योजना या सर्व उपक्रमांचा उद्देश ज्येष्ठ नागरिकांना आर्थिक, आरोग्य आणि सामाजिक सुरक्षा प्रदान करणे हा आहे.
प्रत्येक ज्येष्ठ नागरिकाने या योजनांचा जास्तीत जास्त फायदा घ्यावा. यासाठी नजीकच्या सरकारी कार्यालयात जाऊन माहिती घेता येईल किंवा ऑनलाइन पोर्टलवरून माहिती मिळवता येईल. आपल्या समाजातील ज्येष्ठ नागरिकांना सन्मान देणे, त्यांची काळजी घेणे आणि त्यांचे अनुभव आणि ज्ञान नवीन पिढीपर्यंत पोहोचवणे हे आपले कर्तव्य आहे.
